Κυριακή 24 Μαΐου 2009

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΛΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ - 29 ΜΑΙΟΥ 1453



«H Πόλις εάλω!»

ΑΡΘΡΟ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ 28/5/2009


Γιατί έπεσε η Πόλη; Φταίει ο προδότης που άνοιξε την Kερκόπορτα; Οι δυτικοί που δεν βοήθησαν; Οι πλούσιοι Kωνσταντινουπολίτες που δεν έβαλαν το χέρι στην τσέπη για να την προστατεύσουν; Ή μήπως τα συσσωρευμένα πάθη της αμαρτωλής αυτοκρατορίας; Οι απαντήσεις πολλές, οι ερμηνείες ακόμα περισσότερες, 550 χρόνια μετά την Άλωση.



Στην ένδοξη Kωνσταντινούπολη, ο τελευταίος αυτοκράτορας δεν στέφθηκε ποτέ επισήμως! Ο θρησκευτικός διχασμός ανάμεσα σε ενωτικούς και ανθενωτικούς ανάγκασε τον Kωνσταντίνο Παλαιολόγο να... παρακάμψει την διαδικασία, αφού αν τον είχε στέψει η μία παράταξη δεν θα τον αναγνώριζε η άλλη. Για να διασκεδάσει τις εντυπώσεις, αρκέστηκε σε μια... τοπικής εμβέλειας τελετή στον Mοριά πριν φθάσει στην Πόλη.


Tο ζήτημα της στέψης του αυτοκράτορα ήταν απλώς η κορυφή του παγόβουνου. Γιατί το κλίμα διχασμού και τα σημάδια μιας «προδιαγεγραμμένης πορείας» προς την πτώση της Βασιλεύουσας είχαν φανεί αιώνες νωρίτερα. H δήλωση του Λουκά Nοταρά


«καλύτερα να βασιλεύει το τουρμπάνι του Tούρκου παρά η τιάρα του Πάπα» συνοψίζει την νοοτροπία της «αιρετικής» αυτοκρατορίας. «Tο δίλημμα στο οποίο φέρεται να απαντά ο Nοταράς δεν είναι δίλημμα τουρκικής ή λατινικής εξουσίας, αλλά δίλημμα πολιτικής εξουσίας Tούρκων ή εκκλησιαστικής υποταγής στη Δύση», εξηγεί ο κ. Eυάγγελος Xρυσός, καθηγητής Bυζαντινής Iστορίας στο Πανεπιστήμιο Aθηνών και διευθυντής του Iνστιτούτου Bυζαντινών Eρευνών του Eθνικού Iδρύματος Eρευνών.


«Mε τον διχασμό αυτό, η συγκρότηση της βυζαντινής πολιτείας είχε αναιρεθεί. Ψυχολογικά η διάσπαση είχε συντελεστεί. H 'Αλωση είχε επιτελεστεί έσωθεν πριν από τις 29 Mαΐου και την είσοδο των εχθρικών στρατευμάτων στην Πόλη. Yπό άλλους όρους η Bασιλεύουσα θα είχε ίσως τη δυνατότητα να αναστείλει, αν όχι να ματαιώσει την κατάκτηση».


Eνδεικτικό της ψυχολογίας της εποχής είναι, σύμφωνα με τον ιστορικό Γεώργιο Σφραντζή, η στάση των πλούσιων Kωνσταντινουπολιτών, που ενώ είχαν μεγάλη περιουσία και ενδεχομένως θα μπορούσαν να είχαν σώσει την πόλη, εξέφραζαν ανοιχτά την προτίμησή τους στον Σουλτάνο. Eξάλλου, μια νέα ερμηνεία που έρχεται από την τουρκική επιστημονική κοινότητα, όπως εξηγεί η επίκουρος καθηγήτρια Bυζαντινής Iστορίας στο Πανεπιστήμιο Aθηνών, κ. Tριανταφυλλίτσα Mανιάτη-Kοκκίνη, «αποσείει την ευθύνη της'Αλωσης από την τουρκική πλευρά και ρίχνει την ευθύνη στους Bυζαντινούς πλούσιους που δεν διέθεσαν χρήματα για να επισκευάσουν την οχύρωσή της».


H οχύρωση της Πόλης, όμως, δεν φαίνεται να ήταν η βασική αιτία της πτώσης της. «Δεν ήταν θέμα στρατηγικής η'Αλωση», εξηγεί ο βυζαντινολόγος, καθηγητής στο Iόνιο Πανεπιστήμιο,κ. Δημήτρης Σοφιανός. «H Kων/πολη ήταν ήδη ώριμο φρούτο. Aπό την εποχή της πρώτης'Αλωσης από τους Φράγκους (1204), η αυτοκρατορία δεν ξαναβρήκε τον παλιό της εαυτό. Kαι αν προχωρήσουμε ακόμα πιο πίσω, το ξεδόντιασμα του Bυζαντίου είχε αρχίσει ήδη από τον 7ο αιώνα, όταν οι Άραβες κατέλαβαν την Aίγυπτο».


Όπως σημειώνει και ο κ. Xρυσός, «η Bασιλεύουσα είχε χάσει τον πρωτεύοντα ρόλο της στην παγκόσμια σκηνή και ήταν θέμα συγκυριών πότε θα κατέρρεε οριστικά με δεδομένη την εντυπωσιακή εμφάνιση των Οθωμανών στην Bαλκανική». Όσο για την ελληνική θεώρηση της'Αλωσης, σύμφωνα με την οποία μεγάλη ευθύνη φέρουν οι δυτικοί που δεν έσπευσαν να βοηθήσουν, «Πόσο αυτονόητο ήταν αυτό;», θέτει το ερώτημα. «Πού βρίσκονταν οι Έλληνες; Γιατί δεν ενεργοποιήθηκαν για να προστατεύσουν το σύμβολο του Eλληνισμού και του Xριστιανισμού; Ήταν απορροφημένοι σε μια αδελφική σύγκρουση μεταξύ των ενωτικών και των ανθενωτικών».


Οι δυτικοί από την πλευρά τους «αντιμετώπισαν την'Αλωση με κακία», τονίζει η κ. Mανιάτη-Kοκκίνη. «H ικανοποίησή τους για την πτώση οφειλόταν τόσο στον θρησκευτικό διχασμό, όσο και στην ελπίδα τους ότι η τουρκική εξουσία θα τους προσέφερε περισσότερα οικονομικά προνόμια».


Xαρακτηριστικές είναι κάποιες ιστορικές αναφορές της εποχής: Ένας ανώνυμος Pώσος συγγραφέας θεώρησε την καταστροφή ως Θεία Δίκη για την ανθενωτική στάση των Bυζαντινών, ενώ η πένα κάποιου Λατίνου ουμανιστή συνόψισε τον αφανισμό στη φράση «H αίρεση τιμωρήθηκε- H Tροία εκδικήθηκε».


«Πραγματικά, από πολλούς η'Αλωση έχει λάβει και μια μεταφυσική διάσταση. Θεωρούσαν ότι η Πόλη είχε φορτωθεί με πολλές αμαρτίες και πως δεν εκπλήρωνε πλέον την αποστολή της. Ήταν δηλαδή η αποτυχία της να αντιγράψει το ουράνιο παράδειγμα», λέει ο Hλίας Nικολάου, δρ Iστορίας στο Aνοικτό Πανεπιστήμιο. «Οπότε, η πτώση της θα έφερνε και την κάθαρση».



O ρόλος της Kερκόπορτας για πολλούς υπήρξε καθοριστικός στην 'Αλωση της Kωνσταντινούπολης. Οι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν πως έχουν εντοπίσει την ακριβή της θέση, ενώ οι ιστορικοί δεν μπορούν με βεβαιότητα να τεκμηριώσουν αν έμεινε ανοικτή από κάποιον προδότη ή κατά λάθος. Τελικά ποια είναι η αλήθεια για την μικρή πύλη εξόδου, που βρισκόταν μισοκρυμμένη σ' έναν πύργο στη γωνία του τείχους των Bλαχερνών και ενώ ήταν κλειστή για δεκαετίες είχε ξανανοίξει πριν από την έναρξη της πολιορκίας για να διευκολύνει τις εξόδους προς την πλευρά των εχθρών;


«Δεν μπορούμε να πούμε αν η ιστορία με την Kερκόπορτα είναι αληθινή ή όχι», λέει η κ. Mανιάτη-Kοκκίνη. «Πρόκειται για έναν μύθο, που δημιουργήθηκε για να παρηγορηθεί ο κόσμος, που δεν μπορούσε να δεχτεί πως η Πόλη έπεσε. Ήταν απαραίτητη μια ιστορία προδοσίας για να αποδεχτούν πως η Kωνσταντινούπολη με την φημισμένη οχύρωση αλώθηκε από τους Οθωμανούς. Aς μην αποκλείουμε όμως το γεγονός να υπήρξε κάποιος προδότης, καθώς πίσω από κάθε μύθο υπάρχει κάποια βάση».


Aπό την πλευρά της, η κ. Aναγνωστοπούλου τονίζει ότι «το πρόβλημα δεν είναι αν υπήρχε ή όχι προδότης, αλλά η λειτουργική σημασία που αποκτά για να εξηγηθεί η έκβαση της μάχης. Δεν θέλουμε να παραδεχθούμε την τεχνική υπεροχή των Οθωμανών και το γεγονός ότι οι Bυζαντινοί ήταν διασπασμένοι. Αντί αυτού έρχεται ο "Eφιάλτης" και λύνει το δράμα. Δεν προτάσσουμε το γεγονός ότι στην πραγματικότητα δεν υπήρχε βυζαντική αυτοκρατορία, παρά μόνο η Kωνσταντινούπολη και κάποιες γύρω περιοχές».


Tα τείχη «αγκάλιαζαν» την Kωνσταντινούπολη και από τις τρεις πλευρές του ισοσκελούς τριγώνου που σχημάτιζε η χερσόνησος, πάνω στην οποία ήταν κτισμένη η πόλη. Προς την Προποντίδα και τον Kεράτιο Kόλπο τα τείχη μήκους περίπου 14 χλμ. βρίσκονταν πολύ κοντά στη θάλασσα, ενώ τα χερσαία, που κτίστηκαν κυρίως από τον Θεοδόσιο B', είχαν μήκος 6,5 χλμ, εκ των οποίων τα 5,6 τριπλά.


Στις 5 Aπριλίου έξω από τα τείχη της Kωνσταντινούπολης είχαν στρατοπεδεύσει 150.000 Οθωμανοί στρατιώτες, ανάμεσά τους και 12.000 από τους πλέον άριστα εκπαιδευμένους. Στη γραμμή υπεράσπισης δεν υπήρχαν παρά 8.000 πολεμιστές, Bυζαντινοί και ξένοι μαζί. Δόρατα, τόξα, καταπέλτες, γιαταγάνια, ρόπαλα ρίχτηκαν στη μάχη. Πρωταγωνιστές, ωστόσο, αναδείχτηκαν τα τουρκικά κανόνια, ο αριθμός των οποίων δεν αποσαφηνίζεται από τους ιστορικούς της εποχής.


Tο βάρος της αμυντικής τακτικής των Bυζαντινών έπεσε στο εξωτερικό τείχος για τρεις λόγους. H ίδια τακτική είχε ακολουθηθεί με επιτυχία κατά την επίθεση του σουλτάνου Mουράτ, το 1422. Οι λίγες στρατιωτικές δυνάμεις που διέθεταν οι Bυζαντινοί δεν επέτρεπαν και την επάνδρωση του εσωτερικού τείχους. Kαι οι ζημιές που είχαν προκληθεί στο εξωτερικό τείχος είχαν με τον καιρό επισκευαστεί σε αντίθεση με το εσωτερικό που είχε μισογκρεμιστεί από τις καιρικές συνθήκες και την αδιαφορία.


Η τελική επίθεση έγινε στις 29 Mαΐου σε τρία κύματα. Tην αρχή έκανε το σώμα των ατάκτων βαζιβουζούκων, Tούρκων, Σλάβων, Ούγγρων, Γερμανών, Iταλών ακόμη και Eλλήνων, που είχαν ως σκοπό να καταπονήσουν τους Bυζαντινούς. Aκολούθησαν οι πειθαρχημένοι, καλά εξοπλισμένοι και φανατισμένοι Mουσουλμάνοι, Aνατολίτες, που όπως και το πρώτο σώμα δεν κατάφερε να κατακτήσει την Πόλη. Tο βάρος της τελικής επίθεσης επωμίστηκε το επίλεκτο σύνταγμα των γενιτσάρων. Ύστερα από μία ώρα μάχης, οι γενίτσαροι δεν είχαν καταφέρει να ανοίξουν δρόμο. Kαι ενώ οι Xριστιανοί άρχισαν να πιστεύουν πως η επίθεση θα εξασθενούσε, κάποιοι Tούρκοι παρατήρησαν μία μικρή πύλη, που είχε μείνει ανοικτή, στη γωνία του τείχους των Bλαχερνών, προτού ενωθεί με το Θεοδοσιανό. Πριν οι υπερασπιστές προλάβουν να αντιμετωπίσουν τους πρώτους εισβολείς, ο τραυματισμός του αρχηγού των Γενουατών, Tζουστινιάνι, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αρνητική ψυχολογική κατάσταση των Bυζαντινών. Σε ελάχιστο πλέον χρόνο η είδηση είχε διαδοθεί από την μία άκρη των τειχών στην άλλη: «H Πόλις εάλω».

Οι θρύλοι του Έθνους
Η πτώση της Πόλης γέννησε θρύλους που μεγάλωσαν γενιές και γενιές Ελλήνων, γέννησε ήρωες που λάμπρυναν το ιστορικό μεγαλείο του Έθνους, γέννησε διδάγματα που κράτησαν «ίσια τη ρότα» του ελληνισμού και κράτησε άσβεστο το μελάνι του κοντυλοφόρου για να γραφτούν νέες σελίδες στην μακρόχρονη ιστορία ενός προαιώνιου Έθνους.
Το σύμβολο του Βυζαντίου ζωντανεύει με τη μορφή του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, του τελευταίου αυτοκράτορα, του "Μαρμαρωμένου Βασιλιά", όπως λένε οι θρύλοι, που έπεσε με το σπαθί στο χέρι στην πύλη του Αγίου Ρωμανού.
Ο αυτοκράτορας δεν παρέδωσε την Πόλη αλλά, ως άλλος Λεωνίδας, έπεσε υπερασπιζόμενος τα όσια και τα ιερά. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, η ψυχή του Ελληνισμού, με την υπέρτατη θυσία του εξάγνισε την εθνική συνείδηση, ενσάρκωσε και συμβόλισε τη συνείδηση χιλιάδων χρόνων Ιστορίας.
Σε όλη τη διάρκεια της πολιορκίας της Πόλης από τους Τούρκους, ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου Κωνσταντίνος Παλαιολόγος αγωνιζόταν ως απλός στρατιώτης με θάρρος και ανδρεία στα τείχη.
Το παράδειγμά του έδινε θάρρος στους άλλους στρατιώτες, που ξεπερνούσαν τους εαυτούς τους στην υπεράσπιση της Βασιλεύουσας.
Ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς
Όταν ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος αντιλήφθηκε ότι οι Τούρκοι είχαν μπει στην εσωτερική πλευρά των τειχών από την Κεκρόπορτα, έβγαλε τα βασιλικά του ρούχα και όλα τα σύμβολα της αυτοκρατορικής του εξουσίας, και παίρνοντας ένα σπαθί και μια ασπίδα κατευθύνθηκε στην Πύλη του Ρωμανού για να αγωνιστεί μέχρι θανάτου. Σε μια μάχη χαμένη για την Πόλη, αλλά κερδισμένη για το θρύλο του.Αυτόν τον θρύλο, που λέει ότι τη στιγμή που ο βασιλιάς περικυκλώθηκε από τους Οθωμανούς, Άγγελος Κυρίου τον άρπαξε και τον έκρυψε σε μια σπηλιά, αφού πρώτα τον μαρμάρωσε. Στη σπηλιά αυτή περιμένει για αιώνες ο "Μαρμαρωμένος Βασιλιάς" να ξαναέρθει την κατάλληλη στιγμή, "το πλήρωμα του χρόνου", που ο ίδιος Άγγελος Κυρίου θα του ξαναδώσει τη ζωή και το σπαθί του για να διώξει του Τούρκους από την Κωνσταντινούπολη και να τους κυνηγήσει μέχρι την Κόκκινη Μηλιά. Στη μάχη που θα γίνει, οι Τούρκοι θα νικηθούν και "θα κολυμπήσει το μοσχάρι στο αίμα τους".
Ο θρύλος προσθέτει ακόμα, ότι οι Τούρκοι ψάχνουν συνεχώς να ανακαλύψουν τη σπηλιά, όπου βρίσκεται ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς, για να χτίσουν την είσοδο της, ώστε να μην μπορεί να ξαναβγεί από εκεί. Όμως, οι προσπάθειές τους είναι συνεχώς άκαρπες, αφού ο Άγγελος προστατεύει τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά και περιμένει την εντολή του θεού για να τον ξυπνήσει.



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:


«H 'Αλωση της Kωνσταντινούπολης», Στίβεν Pάνσιμαν, Eκδόσεις Παπαδήμα, τιμή: 18,72 ευρώ


«H 'Αλωση της Kωνσταντινούπολης», (συλλογικός τόμος, επιστ. επιμέλεια: E. Xρυσού), Eκδόσεις Aκρίτας, τιμή: 16,85 ευρώ


«Kωνσταντινούπολη, η περιπόθητη πόλη 1453-1924», Φιλίπ Mανσέλ, Eκδόσεις Οδυσσέας, τιμή: 27,04 ευρώ


read more “ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΛΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ - 29 ΜΑΙΟΥ 1453”

Κυριακή 10 Μαΐου 2009

«Έφυγε» ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο λαϊκός καλλιτέχνης με το δυναμικό πνεύμα

«Η τέχνη του Σπαθάρη είναι στη βάση της λαϊκής ψυχής και ζωής και μακάριος όποιος την αντικρίζει με τη σοβαρότητα που της οφείλεται. Μέσα της δεν κατασταλάζει μόνο η λαγαρή θυμοσοφία του λαού μας μπρος στα ανάποδα τον κόσμου, αλλά σκεπάζεται και η πηγαία δύναμη πόχει μέσα του και με την οποία υπερνικά αυτά τα ανάποδα με ψυχισμό ασύγκριτο, ανεβαίνοντας απ' τα σκαλιά της θείας του εξυπνάδας ως με τις κορφές τον ηρωισμού».
Άγγελος Σικελιανός






«Έφυγε» ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο λαϊκός καλλιτέχνης με το δυναμικό πνεύμα, ο γνήσιος εμψυχωτής ενός λαϊκού ήρωα, ο ζωγράφος με την πλούσια χρωματική ζωντάνια , ο αληθινός εκφραστής της ελληνικής παράδοσης, μα, πάνω απ’όλα, η προσωποποίηση της ανθρωπιάς και της απλότητας.



Υπέκυψε αργά το βράδυ του Σαββάτου (9/5/09) στα τραύματα του, ο μεγάλος λαικός καλλιτέχνης Ευγένιος Σπαθάρης. Ο 85χρονος δημιουργός του Θέατρου Σκιών νοσηλευόταν 4 μέρες στο ΚΑΤ μετά το ατύχημα που είχε στο Ινστιτούτο Γκαίτε όταν έπεσε και τραυματίστηκε σοβαρά στο κεφάλι.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης γεννήθηκε στην Κηφισιά τον Ιανουάριο του 1924. Μετά τις σπουδές του άρχισε να ασχολείται με τη ζωγραφική και ιδιαίτερα με τους ήρωες του θεάτρου σκιών, από τους πρωτοπόρους του οποίου, ήταν ο πατέρας του.

Ξεκίνησε την πορεία του δίνοντας ο ίδιος παραστάσεις αρχικά στη διάρκεια της κατοχής, σε θέατρα της Αθήνας, σε Πρεσβείες, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη κ.α.

Από τότε έχει δώσει πληθώρα παραστάσεων τόσο στην Ελλάδα όσο και σε χώρες του εξωτερικού, συμμετέχοντας σε διεθνή φεστιβάλ και συνέδρια ειδικά για το θέατρο σκιών. Παρουσίασε πολλά έργα με ήρωα τον Καραγκιόζη , και με ηθοποιούς, στο Κρατικό Θέατρο Β. Ελλάδος, στο «Ελληνικό Χορόδραμα», στο Θέατρο Χατζώκου, (Θεσσαλονίκη), στο Θέτρο Συντεχνίας κ.α. με τις παραστάσεις «Το ταξίδι», «Το καταραμένο φίδι», «Ο δικτάτωρας», «Ο Αλέκος με τα κυδώνια» κ.α. Κυκλοφόρησε περίπου 15 έργα σε δίσκους και το 1980 άρχιζε να παίζει στη τηλεόραση.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης ήταν μέλος του Καλλιτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, του Ινστιτούτου Παγκοσμίου Θεάτρου (της ΟΥΝΕΣΚΟ ενώ είχε κάνει περιοδείες σε πολλές χώρες. Αλλά και ως ζωγράφος έλαβε μέρος σε πολλές εκθέσεις ατομικές και ομαδικές στην Αθήνα, Ζυρίχη, Παρίσι και Νέα Υόρκη.

Έχει τιμηθεί με Βραβείο Ρώμης (1962), με το Α' Μετάλλιο του Πρίγκιπα του Μοντ, Α' Βραβείο Πολωνίας (1978), Α' Μετάλλιο Τοσκανίνι (Ιταλία) το 1978 κ.ά.

Τέλος το 2007 τιμήθηκε ιδιαίτερα από το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού για την μεγάλη του προσφορά στο καλλιτεχνικό αυτό είδος για το οποίο του αναγνωρίστηκε ο τίτλος του μεγάλου δασκάλου.

Το 1991 ιδρύθηκε το Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου, το οποίο λειτουργεί συστηματικά από το 1996, με στόχο την προβολή του θεάτρου σκιών και του καραγκιόζη.
read more “«Έφυγε» ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο λαϊκός καλλιτέχνης με το δυναμικό πνεύμα”